تنگه هرمز و نقش استراتیژیک آن در اقتصاد جهانی

تنگه هرمز به‌عنوان یکی از مهم‌ترین نقاط ژئوپلیتیکی جهان نقش حیاتی در اقتصاد جهانی به‌ویژه در بازار انرژی دارد.

تنگه هرمز، منطقه باریک در جنوب ایران و شمال عمان نقطه اتصال خلیج فارس به دریای عمان و اقیانوس هند است. این تنگه نه‌تنها شاهراه حیاتی برای انتقال نفت و گاز از کشورهای تولیدکننده منطقه به بازارهای جهانی است، بلکه نقش مهمی در معادلات ژئوپلیتیکی و امنیت بین‌المللی دارد.

هرگونه اختلال در این مسیر می‌تواند به نوسانات گسترده در قیمت انرژی، تورم و حتی بحران‌های اقتصادی در سطح جهانی منجر شود. با توجه به تنش‌های اخیر میان اسرائیل، امریکا و ایران اهمیت تنگه هرمز روزبه‌روز بیشتر احساس می‌شود.

تنگه هرمز عرضی حدود ۳۹ کیلومتر در باریک‌ترین نقطه دارد که تنها حدود ۱۰ کیلومتر از آن برای عبور کشتی‌های نفت‌کش قابل استفاده است. ایران در شمال و عمان در جنوب این تنگه قرار دارند. این موقعیت باعث شده تا ایران در صورت نیاز ابزار تهدید و کنترول قابل‌توجهی بر جریان انرژی جهانی داشته باشد.

حدود ۲۰ تا ۳۰ درصد از کل نفت صادراتی جهان از تنگه هرمز عبور می‌کند. بر اساس گزارش اداره اطلاعات انرژی امریکا (EIA) در برخی سال‌ها این میزان به بیش از ۱۷ میلیون بشکه در روز می‌رسد.

قطر به‌عنوان بزرگ‌ترین صادرکننده گاز مایع جهان بیش از ۹۰ درصد صادرات خود را از این تنگه انجام می‌دهد. بسیاری از کشورهای آسیایی مانند جاپان، کوریای جنوبی و هند به واردات گاز از قطر وابسته‌اند.

هرگونه ناامنی یا تهدید در تنگه هرمز بازارهای جهانی را دچار شوک می‌کند. حتی تهدید لفظی به بستن تنگه موجب افزایش فوری قیمت نفت می‌شود. به‌عنوان نمونه در سال ۲۰۱۹ پس از حمله به نفت‌کش‌ها در نزدیکی این تنگه قیمت نفت بیش از ۱۰ درصد افزایش یافت.

اقتصادهای بزرگ آسیایی مانند چین، هند، جاپان و کوریای جنوبی به شدت به واردات نفت از خلیج فارس وابسته‌اند. اختلال در جریان انتقال نفت باعث افزایش هزینه واردات، تورم داخلی، کاهش رشد اقتصادی و حتی بحران‌های مالی می‌شود.

پیش از این ایران در پاسخ به تحریم‌های امریکا بارها تهدید به بستن تنگه هرمز کرده است. هرچند این تهدیدات عملی نشده‌اند، اما نقش آن‌ها در بی‌ثباتی بازار جهانی انرژی غیرقابل انکار است.

در این اواخر پس از حمله امریکا به تاسیسات هسته‌ای ایران نمایندگان مردم در شورای ملی آن کشور از حکومت خواسته اند تا تنگه هرمز را بسته کند و وزیر خارجه ایران نیز در پاسخ به سوالات خبرنگاران در ترکیه بسته کردن این مسیر استراتیژیک را رد نکرده است.

مارکو روبیو، وزیر خارجه امریکا روز یکشنبه اول ماه سرطان سال ۱۴۰۴ خورشیدی از چین خواست تا ایران را از بستن تنگه هرمز منصرف کند او در یک مصاحبه با شبکه فاکس نیوز از بیجنگ خواسته تا در این مورد مداخله کند.

کارشناسان اقتصادی هشدار می‌دهند که بسته شدن تنگه هرمز بروی نفت‌کش‌ها نه تنها روی بالا رفتن قیمت جهانی این ماده راهبردی تاثیر عمیق می‌گذارد بلکه سبب شوک عمیق در اقتصاد جهانی خواهد شد.

امریکا، بریتانیا و فرانسه به‌طور دائم کشتی‌های جنگی در منطقه دارند تا امنیت دریانوردی در این مسیر مهم را تضمین کنند. کارشناسان اقتصادی می‌گویند که هرگونه درگیری نظامی در این منطقه ممکن است پیامدهای غیرقابل‌پیش‌بینی برای اقتصاد جهانی داشته باشد.

ایران با قرارگیری در شمال تنگه هرمز همواره از این موقعیت به‌عنوان یک ابزار راهبردی برای ایجاد توازن در برابر فشارهای خارجی استفاده کرده است. توان موشکی و دریایی این کشور در خلیج فارس باعث ایجاد بازدارندگی در برابر تهدیدات خارجی شده است.

تنگه هرمز به‌عنوان شریان حیاتی انرژی جهان تأثیر عمیقی بر اقتصاد جهانی دارد. وابستگی بالای کشورهای مصرف‌کننده انرژی به نفت و گاز عبوری از این منطقه آن را به نقطه‌ای راهبردی و آسیب‌پذیر تبدیل کرده است.

تنش‌های سیاسی، تهدیدهای نظامی و محدود بودن گزینه‌های جایگزین، اهمیت مدیریت بحران، دیپلماسی انرژی و سرمایه‌گذاری در تنوع مسیرهای انتقال انرژی را دوچندان کرده‌اند.